Akran zorbalığı, çocukların ve gençlerin akademik muvaffakiyetlerini maalesef olumsuz etkileyen bir durumdur. Zorbalık, güçlü olan birinin kendinden daha zayıf, sessiz yahut içe kapanık gördüğü birine ruhsal, fizikî yahut kelamlı olarak kötü davranışlar uygulaması manasına geliyor. Bu durum, ilkokuldan liseye hatta bazen üniversiteye kadar görülebiliyor.
Zorba kişinin maksadı, yavaş yavaş kurbanı üzerinde hakimiyet kurmak diyebiliriz; ki kurban kişi de vakitle yılmaya başladığı için zorba kişiler amacına ulaşmış oluyor. O vakit gelin, durumun ciddiyetine birlikte bir bakalım.
Okullarda son sınıf öğrencilerinin, kendilerinden daha alt sınıfta olan bireylere zorbalık yaptıklarını söyleyebiliriz.
Hatta bu durum, mağdurun kendi yaşıtları ortasında dışlanıp dalga konusu olmasına bile neden oluyor. Zira başka öğrenciler, onun devamlı olarak diğer biri tarafından ezildiğini görünce bu kişinin pasif, işe yaramaz ve ezik biri olduğunu düşünüyorlar.
Mesela diyelim 12. sınıfta olan bir genç, şişman ve gözlüklü lise 1. sınıf öğrencisinin sınıfına gelip ona herkesin gözü önünde ‘’şişko, dört göz’’ üzere lakaplar takıyorsa, bu küçük olan çocuğun zorbalığa maruz kaldığı manasına geliyor. Tahminen sizler de kendi lise dönemlerinizde bu türlü bir şeyi yaşamış yahut şahit olmuş olabilirsiniz.
Zorbalar genelde kelamlı olarak karşılarındaki şahsa ziyan vermek istediklerinde o bireye lakap takma, tehdit etme, kışkırtma, dedikodu yayma, alay etme gibi davranışlar gösteriyorlar.
Bazen zorbalığın boyutları o kadar ileriye gidiyor ki bunu yapanlar, karşılarındaki kişiyi tekme tokat dövebiliyorlar. Bununla da kalmayıp şahısların eşyalarına ziyan veren ve başkalarına müstehcen latifeler yapan zorba çocukların olduğunu da gözlemleyebiliyoruz.
Yapılan araştırmalara baktığımızda zorbalığın dünyada önemli bir sorun olduğunu görüyoruz.
Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ), akran zorbalığı görülme oranlarına memleketler arası çapta baktığı çalışmasında, zorbaca davranışlarda bulunma oranının kızlarda %13, erkeklerde ise %28 olduğu görülüyor. Zorbalığa maruz kalma açısından bakılınca kızların %13, erkeklerin ise %15 oranında zorbalığa uğradığı tespit ediliyor.
Zorbalık yapma ve zorbalığa uğrama oranı kızlarda eşit ve erkeklere nazaran daha az görünüyor. Erkeklerde ise hem zorbalık yapma ve hem de zorbalığa maruz kalma daha fazla. Bunun sebebi, ataerkil sistemde erkeğin daha üstün bir pozisyonda olması ve kendini her mevzuda hak sahibi görmesi olabilir.
Bu nedenle şiddet, hiddet ve ruhsal yıldırma içeren zorbalık, ataerkil bir davranış olarak yorumlanabilir. Böylelikle bunu hem yapan hem de bundan en fazla ziyan gören erkek oluyor.
Ancak yeniden de yalnızca bu datalara bakıp ”zorbalığı erkekler daha fazla yapar” gibi bir genellemeye ulaşamayız çünkü artık en az erkekler kadar kız çocukları da birbirlere zarar veriyor. Keza Twitter’da gezen görüntüleri izlediyseniz, siz de bu bahiste bizimle hemfikir olabilirsiniz.
DSÖ, 35 ülkeyi incelediği bu çalışmasında dünyada zorbalığın grörülme oranının, %1 ila %50 ortasında olduğunu söylüyor. ABD’de Ulusal Eğitim İstatistikleri Merkezi’nin yaptığı ankete nazaran, her beş öğrenciden biri (%20,2) zorbalığa uğruyor.
Yapılan diğer çalışmalarda zorbalığa maruz kalmanın, Avustralya’da %30-%50, İtalya’da %8-%40, İngiltere’de %4-%36, Yunanistan’da %15-%30, Kanada’da %21, Portekiz’de %20-%22 olduğu tabir ediliyor.
Yapılan çalışmalar, zorbalık yapma oranının İngiltere’de %30, Yunanistan’da %6, Kanada’da %12, Norveç’te %7 ve İltaya’da %5-%20 olduğunu söylüyor. Araştırmalardan da gördüğünüz üzere çocukların gelişimi için en değerli yerlerden biri olan okullarda zorbalığın boyutları akılalmaz durumda.
Ne yazık ki Türkiye’de de durum hiç iç açıcı değil. Son vakitlerde ülkemizdeki okullarda, şiddet ve zorbalık olayları acayip derecede arttı.
Türkiye özelinde yapılan bir çalışmada, %3,7 zorba, %26,9 mağdur, %60,8 hem zorba hem mağdur, %8,6 ise etliye sütlüye karışmayıp izleyici pozisyonunda olan öğrencilerin olduğu söyleniyor.
6. ve 8. sınıfa giden öğrencilerle yapılan diğer bir çalışmada ise çocukların %37’sinin kurban, %4’ünün zorba, %16.2’sinin hem zorba hem kurban olduğu görülüyor. Bu çocuklar ortasında en çok görülen zorbalık tiplerinin sırasıyla; sözel zorbalık, fizikî zorbalık ve söylenti yayma olduğu söz ediliyor.
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), 2006’da okullardaki şiddeti incelemek için bir çalışma yapıyor. Sonuç olarak okullarda, %32,8 oranda fizikî şiddet (yumruk atma, tekme, tokat gibi), %19,7 tehdit ve sataşma, %12,9 dedikodu ve lakap takma, %9,5 eşyaya ve mala ziyan verme halinde zorbalık görüldüğü tespit ediliyor.
Fark ettiniz mi bilmiyorum lakin hem dünyada hem de Türkiye’de yapılan çalışmalarda gördüğümüz gibi zorbalık yapanlar, mağdur olanlara göre küçük bir azınlığı oluşturuyor. Yani böylece sorunlu küçük bir grubun, büyük bir çoğunluğa zarar verdiği bir durum olarak algılayabiliyoruz zorbalığı.
Bu çıkarım, bizlere aslında okullardaki akran zorbalığını ve şiddetini engelleyebileceğimizi gösteriyor. Belki sizler de bu yazıyı okurken, ara ara kendi okul dönemlerinize gidip ”hiç zorbalık yaptım mı?” ya da ”hiç zorbalığa maruz kaldım mı?” diye kendinizi sorguluyor olabilirsiniz. Bir de bunu direkt olarak yaşayan ve psikolojisi hayat boyu bozulan insanları düşünün.
Bu insanlar, hayatlarında çok iyi başarılar elde etseler de zamanında arkadaşları tarafından kendilerine yapılan bu kötü davranışları hiç unutamayabiliyorlar. İşte sırf bu sebeple bile küçük bir kesimi oluşturan ”zorbalık” yerine büyük çoğunluğu oluşturan ”mağduriyeti” temel alıp bunu önlemek için bir şeyler yapmamız gerekiyor.
Peki neden bu çocuklar zorbalık yapıyor? Zorbalığa karşı tedbir alınabilmesi için evvel buna taban hazırlayan ruhsal art plana bir bakalım…
Nasıl zorba olunur ve buna maruz kalan bireyler neler yaşar?
Zorba çocukların birçoklarının kişilik yapısı, saldırgan davranışlar üzerine heyeti ve genelde bu kişiler birbirleriyle arkadaş olurlar. Zorbaların genelde küme halinde dolaşarak birbirlerinden güç almaları yahut okulda tanınan tipler olarak görülmeleri, onlara istedikleri her şeyi yapabileceklerini düşündürüyor.
Yani oburlarının sınırlarını kolay kolay ihlal edebilmeyi kendilerine hak görebiliyorlar. Natürel ki burada zorba şahısları maksat göstermek gayemiz değil. Onların da bu türlü çocuklar/gençler olmalarına sebep olan ruhsal ve toplumsal durumlar var.
Ancak yeniden de her çocuğun kendine nazaran ruhsal sıkıntıları vs. olduğunu ve buna karşın ‘zorba olmayı’ seçmediklerini varsayarsak, zorbalığı seçen çocuklara ”ama onları da anlamamız gerekiyor” gibisinden Pollyanna’cı bir pencereden bakmak, mağduriyet yaşayanlara büyük haksızlık olur.
Mesela mağdur çocuklar, zorbalıkla karşılaştıkları zaman ağladıklarında yahut karşılık vermeyip sustuklarında bu durum zorbaların, mağdur çocukların üzerine daha fazla gelmelerine yol açabiliyor. Yani mağdur bireylerin, kendilerini savunmamaları da -haklı çıkarmasa bile- zorbalığı besleyen bir durum.
Arkadaşlık münasebetleri güçlü olan çocukların, zorbalığa uğrama oranları ise daha düşük zira birbirlerini berbat muamelelere karşı koruyabiliyorlar.
Zorbalığa uğrayanlarda ruhsal açıdan yüksek telaş, kabuslar görme, gerilim, anksiyete üzere durumlar görülebilir. Hatta bazen bu şahıslar iştahsızlık, baş ve karın ağrıları, yatak ıslatma üzere durumlar da yaşayabiliyor. Yani zorbalığın, buna maruz kalanlar üzerinde bıraktığı tesir hakikaten içler acısı.
Aslında en temelde sorun ailede başlıyor.
Psikologlar, anneleriyle bağlanma sorunu yaşayan, inançsız yahut korkulu bağlanan bireylerin diğerlerine olumsuz ve düşmanca haller takınabildiğini söylüyor. Hatta Psikolog Albert Bandura, aile içerisindeki uyuşmazlıkların çocukların toplumsal bağlantılarını olumsuz istikamette etkilediğini söz ediyor.
Misal cezalandırıcı, ilgisiz, sevgisiz ve destekleyici olmayan bir ebeveynin çocuğu zorbalık yapabiliyor. Çocuklarını çok fazla eleştiren ve çok koruyup kollamaya çalışan ailelerin çocukları da mağdur olabiliyor.
Diyelim, meskende şiddet uygulayan bir ebeveyn var, çocuk o ebeveyni rol model alıp okulda arkadaşlarını dövebiliyor. Tıpkı durumu yaşayan öteki bir çocuk da şiddet gören ebeveynin rolüne geçerek okulda arkadaşları tarafından dövülen ve şiddete sessiz kalan kişi olabiliyor.
Yani aslında çocukların meskende ailelerinde gördükleri davranışları, dışarıda arkadaşlarına ve toplumsal etraflarına zorba yahut kurban konumuna girerek yansıttıklarını söyleyebiliriz.
Ayrıca zorba çocukların aileleri, onların her istediklerini yapmışlarsa, onlara hiç hayır yahut yok dememişlerse veyahut çok pohpohlamışlarsa, bu çocuklar etraflarına karşı ‘’küçük dağları ben yarattım’’ havasında olabilir. Keza ergenlik devrinde etraf tarafından dikkat çekme ve beğenilme isteği çok fazla devreye giriyor. Bundan ötürü zorbalar, arkadaşlarına ziyan vererek yaşıtları tarafından takdir toplayacaklarını düşünebilir.
Sosyal medyanın hayatımıza girmesiyle zorbalık, okullardan sanal aleme taşınarak siber zorbalığa dönüştü. Hatta bu, okullardaki her türlü akran şiddetinin daha da görünür olmasına yol açtı. Fakat düzgün mi makus mü oldu, bu tartışılır.
Siber zorbalık, teknolojinin berbata kullanımı nedeniyle ortaya çıkıyor. Örneğin bir kişi hakkındasosyal medya ifşaları çıkarmak, temelsiz dedikoduları siber ortamda yaymak, ziyanlı e-postalar göndermek, kimliğini gizleyerek bireye anonim tehdit/şantaj içerikli iletiler göndermek, hakaret içeren ses kayıtları yollamak ve aramalar yapmak üzere durumlar siber zorbalıktır.
Siber zorbalığı klasik zorbalıktan ayıran en kıymetli faktörler, dijital ortamda gerçekleşmesi münasebetiyle her an her yerde yapılabilmesi ve bunu yapan kişinin kimliğinin anonim olabilmesidir. Ülkemizde siber zorbalık, %36 üzere bir oranla görülüyor. Buna maruz kalan siber mağdurların, aniden okulu bırakabildiklerini veya notlarının birden düşmeye başladığını görebiliyoruz.
Hatta son vakitlerde Twitter’da ana sayfanıza birbirini döven kızların yahut arkadaşları tarafından ağaca bağlanıp üzerine yumurta fırlatılan çocuğun manzaraları düştüyse buradan bile zorbalığın geldiği boyuta pay biçebilirsiniz.
Bu ve gibisi her imaj, insanda ”Türkiye’de değil de Teksas’ta mıyım?” diye bir sorgulama yaratabilir. Elbette biz bu videoların yeniden üretilen bir zorbalığa mahal vermemeleri için onları burada paylaşmayı gerçek bulmuyoruz.
Keza bu tip görüntülerin toplumsal medyada deverana girmesi, o berbat durumlara maruz kalan çocukların önemli boyutta ikinci bir travma yaşamalarına neden oluyor.
Düşünsenize, 10-12 yaşlarındasınız ve arkadaşlarınızın size fizikî ve ruhsal olarak ziyan verdiği görüntüleri, tanıdık tanımadık herkes izleyebiliyor. Bu türlü bir şey yaşadıktan sonra uyanıp okula gitmek kaldı ki dışarı çıkmak bile eziyet üzere gelir herkese.
O nedenle görüntülerde her ne kadar çocukların yüzleri blurlansa bile o görüntüleri paylaşmak da siber zorbalığa giriyor maalesef. Zorbalığın olmamasını istiyorsak, birinci evvel toplumsal medyada çocukların birbirlerine uyguladıkları yanlış davranışların imgelerini paylaşmayı bırakmamız gerekiyor.
Bunu takiben zorbalığa reaksiyon de toplumsal medyada çığ üzere büyüyor. Beşerler bu toplumun çocuklarının neden bu türlü olduklarını, neden bu türlü yetiştirildiklerini sorguluyor. Kendi çocuklukları ve gençliklerinden hisse biçen kimi beşerler, bir arkadaşları diğer bir arkadaşlarına ziyan verdiğinde bile çabucak mağdur kişiyi koruduklarını söylüyor.
Şimdilerde ise çocuklar, zorbalığa karşı seyirci kalıyor ve bunu güya bir sinema izlermiş üzere sessizce izliyor. Bu hususta çocukların farkındalıklarının çok düşük olduğu aşikar. Fakat bu berbat durumu ortadan kaldıracak bireyler de çocuklar değil ne yazık ki…
Zorbalığın önlenmesi için her daim yetişkin müdahalesi gerekir
Bu durumu ortadan kaldırmak için zorbalık yapan çocukların özel bir ruhsal süreçten geçirilmeleri lazım. Her okulda kesinlikle alanında ehil ve uzman olan bir ruhsal danışman ve psikolog olmalı. Zorbalık yapan çocukların ailelerini yalnızca okula çağırıp ”çocuğunuz kötü” demek yarar etmez.
O çocukların ailelerine gerekirse özel bir pedagojik eğitim verilmeli. Yalnızca zorba çocukların aileleri değil, mağdur çocukların aileleri de uzmanlar tarafından gözlemlenmeli ve gereken bilgiler kendilerine verilmeli.
Bu mevzuda okul idaresinin de dikkatli olması, en ufak bir zorbalıkta bunun yanlış bir davranış olduğunu yapan bireye fark ettirmesi gerekiyor. Hatta artık okullarda zorbalık disiplin kabahati sayılıyor. Okul idareleri bu gelişmeyi çocukları çok korkutmadan olumlu tarafta değerlendirirlerse önleyici olabilirler.
Yukarıdaki tweet’i atan kullanıcı, ”akran zorbalığının disiplin suçu sayılmasının yanında bir de akran zorbalığını onaylayan TV dizilerini yayından kaldırdığımızda daha iyi olacak” demek istiyor. Orta okul ve lise çağındaki çocukların, bu dizileri izlediklerini varsaydığımızda kullanıcı, niyetinde hiç de haksız değil.
Ancak yeniden de bu niyet, teknolojinin yalnızca televizyondan ibaret olmadığı günümüz dünyası için biraz romantik. Malum toplumsal medyadaki şiddet içerikli görüntüler ve görseller, TV dizilerinden kat kat daha fecî bildiriler veriyor.
Tam bir önleyicilik, evvel aile içindeki yapıyı düzeltmekle başlar. Bunun için de sosyal hizmet uzmanları, sosyologlar, psikologlar ve ruhsal danışmanlarla birlikte çalışmalar yapılması gerekiyor. Bu çalışmaların bir keze mahsus değil, tekrarı olan nizamlı ve kapsamlı bir formda yürütülmeleri önemli.
Yukarıdaki fotoğrafta örnek verdiğimiz Twitter kullanıcısı da akran zorbalığının yetişkinlikte yol açtığı travmaların ne kadar derin olduğundan ve bu nedenle her okulda bir psikolog olması gerektiğinden bahsediyor.
Okullarda zorbalığa şahit olan öğretmenlerin, bu türlü bir durumda çabucak müdahale etmeleri kaide. ”Aman çocuktur bunlar, kendi aralarında hallederler” bakış açısı hayli yanlış.
Bu hususta ihmalkar olmayıp tertipli olarak öğrencilerin birbirlerine olan davranışlarının gözlemlenmesi, berbat davranışların çabucak engellenmesi bu durumun önlenmesine yardımcı olur. Aksi takdirde bu tip davranışların yanlış olduğunu hiç fark edemeyip öğrenemeyecek bir kuşakla karşı karşıya olacağız.
Yukarıdaki fotoğrafta gördüğünüz üzere bir Twitter kullanıcısı kendi çocuğunun yaşadığı tecrübeden bahsetmiş. Kullanıcının tecrübesinden anlaşıldığı üzere öğretmenlerin mevzuyu daha fazla ciddiye almaları gerekiyor.
Üstelik yapılan araştırmalarda zorbalık yapan erkeklerin 24 yaşına geldiklerinde %60’ının, en az bir kere bile olsa yasa dışı bir cürüm işledikleri tespit ediliyor. %35 yahut %40’ının ise iki yahut daha fazla kere hatayla haşır neşir oldukları görülüyor. Bu bulgular, zorbalık ortadan kaldırılmadığı takdirde kişinin yetişkin olduğu zaman da olağandışı davranışlar gösterebileceğini söz ediyor. Pekala siz ne düşünüyorsunuz? Okulda hiç zorbalığa maruz kaldınız mı?
- Kaynaklar: DergiPark 1, DergiPark 2
- Görsel Kaynakları: Parents, NPR, The Times, Catapult Magazine, The Guardian, Slate, BBC, RNZ, Today Online, Parents 2, The Atlantic, Virgin Media
